‘Het was zeker geen burgeraanhouding maar eerder een afrekening’, zo luidde het vonnis van de rechtbank in Utrecht over vier mannen (33, 46, 26 en 27, uit Amersfoort). De mannen, behorend tot dezelfde familie, werden allemaal veroordeeld tot 150 uur werkstraf voor openlijk geweld. De groep kwam in actie toen een van de mannen ontdekte dat zijn 15-jarige dochter omging met een oudere man (28). De moeder van het meisje maakte via twitter een afspraak met de man, de vader schakelde een broer, twee neven en een collega in voor een ‘burgeraanhouding’ van de vermeende pedofiel. Die afspraak loopt uit de hand. De mannen delen, aldus het OM, rake klappen uit, de ramen van de auto van het slachtoffer worden ingeslagen, de motorkap met een moersleutel bewerkt. Volgens de vader was het al verdacht dat de auto afgeplakte ramen had. ‘We wilden een heterdaad en hem dan overdragen aan de politie’. De vader bekent. ‘Maar wat denkt u dan, als die man via twitter precies laat weten wat hij met mijn dochter wilde doen’. Onduidelijk is of hij 112 belde voorafgaand of ná de vechtpartij. Voor de rechtbank maakt dat niet uit: de vijf hebben voor eigen rechter willen spelen en zijn daarmee schuldig aan openlijk geweld.
Burgeropsporing
Gemeente ziet geen bevoegdheid om op deurbelcamera’s te handhaven
De gemeente Tilburg ziet geen bevoegdheden om te handhaven op deurbelcamera’s die de openbare weg filmen. Ook voorlichting over geldende privacyregels is geen taak van de gemeente, zo antwoordt het college van B&W op raadsvragen. In de raad waren vragen over de privacy van inwoners die illegaal gefilmd worden als ze langs panden met deurbelcamera’s lopen. Bij de gemeente kwamen in het eerste kwartaal 2024 al twintig meldingen hierover binnen. De gemeente verwijst naar de Autoriteit Persoonsgegevens, en bij sommige klachten ook naar Buurtbemiddeling of het Juridisch Loket. ‘Wij zien het niet als gemeentelijke taak om onze inwoners [over wet- en regelgeving rondom privacy en deurbelcamera’s] te informeren’. Er is volgens de gemeente ‘ruim voldoende informatie beschikbaar’ op de website van de AP. De gemeente benadrukt ook dat ze zelf geen camerabeelden van inwoners gebruikt voor het handhaven van de openbare orde.
Politie waarschuwt na Marktplaats-incident om zelf geen actie te ondernemen
Met enige regelmaat ziet de politie dat slachtoffers van diefstallen niet alleen hun spullen terugvinden op Marktplaats maar ook zelf actie ondernemen. Doe dat niet, maar doe aangifte en laat de opsporing aan de politie over, zegt projectleider Gijs van der Linden van het Landelijk Meldpunt Internetoplichting. Recent werd een vader die de gestolen fiets van zijn zoontje terugvond nog door de ‘verkopers’ bedreigd. Volgens Van der Linden zoeken mensen na inbraak of diefstal al snel op online handelsplaatsen en tweedehandssites om te kijken of hun spullen daar worden aangeboden. Als ze hun spullen dan terugvinden, is het beter om aangifte te doen dan om zelf actie te ondernemen. ‘Veiligheid gaat voor alles en [..] de politie kan een plan maken’. Volgens Van der Linden doen agenten regelmatig pseudokopen en kunnen ze ter plekke de goederen in beslag nemen. Ook kan de politie beter inschatten of de verkoper te kwade trouw is. Daarnaast kan iemand die een gestolen fiets aanbiedt, deze ook gewoon netjes gekocht hebben – en ‘de politie kan dat uitzoeken’. Ook een ‘burgerarrest’ raadt Van der Linden af, ‘voor je eigen veiligheid’.
Online zwarte lijst artsen ook in hoger beroep verboden
Het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden heeft in hoger beroep de zwarte lijst verboden die de Stichting Slachtoffers Iatrogene Nalatigheid-Nederland (SIN-NL) tot 2021 exploiteerde. Op de lijsten, ooit te vinden op Zwartelijstartsen.nl en Zwartelijstartsen.com, stonden negenhonderd artsen, tandartsen, verpleegkundigen en psychologen uit het BIG-register die een ooit een berisping, schorsing of doorhaling kregen, aangevuld met andere (volgens SIN-NL) ‘falende zorgverleners’ maar ook met foto’s en adressen van de artsen. De site werd in 2021 door de voorzieningenrechter al verboden – al in 2010 werden er rechtszaken over gevoerd – maar de stichting tekende beroep aan. Het Hof heeft dit nu verworpen. Het recht van de artsen op eerbiediging van hun eer en goede naam weegt volgens het Hof zwaarder dan het belang van de stichting bij haar recht op vrije meningsuiting. ‘De wijze waarop de zwarte lijsten zijn ingekleed, de daarop vermelde termen, foto’s en annotaties en de term zwarte lijst als zodanig, afgezet tegen de informatie op BIG-register.nl, maken [het eerder opgelegde] verbod gerechtvaardigd’.
Politie boos over omstanders die reanimatie filmen
En we hebben er weer een, een agent die zijn boosheid uit over omstanders die filmen tijdens een reanimatie. Deze keer was het in Heerlen: agenten spoedden zich naar een plek waar een reanimatie gaande was, met een AED probeerden ze de hartslag weer op gang te brengen. Voor alle omstanders moet het ‘toch wel duidelijk zijn geweest dat het slachtoffer in behoorlijke medische nood was’, schrijft een agent op facebook. ‘Tot onze grote verbazing, en eigenlijk ook weer niet, zien wij dat enkele omstanders op korte afstand staan te filmen’. De agent schrijft dat ‘echt schandalig’ te vinden. Experts als sociaal psycholoog Jan-Willem van Prooijen en gedragskundige Hanneke de Bruin snappen wel dat er gefilmd wordt. Mensen hebben nu eenmaal ‘een bepaalde behoefte aan sensatie’, willen laten zien wat ze hebben meegemaakt. Het filmen is dan ook niet op het slachtoffer gericht, zoals veel politiemensen nog altijd denken en schrijven. Bovendien speelt kopieergedrag een rol: als je iemand ziet filmen, pak je sneller je eigen smartphone en ontstaat er ‘een soort norm dat het oké is om te doen’. Filmen is ook een manier om met de situatie om te gaan. ‘Zo geven mensen het ook een plekje. Vroeger vertelde je het door als je iets meemaakte, nu kan je het doorsturen’. Politiemensen en andere hulpverleners, vaak van een totaal andere generatie dan de filmers, blijven het echter afkeuren. ‘Hoe zou het zijn als je man, vrouw, neef of tante daar ligt? Schaam je om iemands leed te filmen’. Maar beter is, aldus de experts, om omstanders concrete opdrachten te geven. ‘Vraag de een om te helpen, een ander om op te letten. Haal die mensen uit hun passiviteit’.
Burgernet stopt ook met e-maildienst
Vanaf deze week stuurt Burgernet geen e-mails meer. Die dienst stopt omdat Burgernet ‘volledig anoniem’ wil werken en alleen nog via de app werkt. Er komen die geen nieuwsbrieven, preventieberichten van gemeenten en digitale buurtonderzoeken in de mailbox. Alles is terug te vinden in de app, belooft Burgernet. Alle mailgegevens worden vernietigd. Eerder stopte Burgernet al met berichtgeving via twitter/X en met het versturen van sms- en spraakberichten.
Slimme deurbel leidt tot golf aan privacyklachten bij toezichthouder
Dat de politie er blij mee is, is één ding, maar bij de Autoriteit Persoonsgegevens zijn ze minder blij met de groei van het aantal deurbelcamera’s. Het aantal klachten daarover is de afgelopen jaren flink gestegen, van achthonderd in 2023 tot ruim duizend in 2023. Veel deurbelcamera´s blijken veel meer te filmen dan toegestaan. Volgens marktonderzoeker Multiscope is het aantal deurbellen met camera’s in een paar jaar tijd bijna verdubbeld, van 640 duizend in 2021 tot 1,2 miljoen (!) in 2023. ‘Het gros daarvan hangt er illegaal’, zegt de AP waar geen capaciteit is om op alle meldingen te reageren. ‘Bij de meeste meldingen kunnen mensen er onderling uitkomen, bijvoorbeeld door de camera anders in te stellen, zodat die wel aan de eisen voldoet’. Toch blijft de vraag hoe het kan dat het gros van de videobellen veel meer filmt dan wettelijk mag en de politie juist blij is met al die camera’s en graag wil weten wie er een heeft. ‘Hoe kan het dat deze schending van het grondrecht privacy zo snel zo genormaliseerd is geraakt’, vraagt De Volkskrant in een lang artikel waarin ook wordt gesteld dat al die camera’s, in deurbel of anders opgehangen, niet leiden tot een veiliger gevoel. Het delen van camerabeelden in bijvoorbeeld Whatsappgroepen vergroot juist het gevoel van onveiligheid, zegt Marc Schuilenburg, hoogleraar Digital Surveillance aan de Erasmus Universiteit. ‘Normaal gesproken waren al die toevallige voorbijgangers niemand opgevallen’. Volgens de AP, waar onder meer een ‘stappenplan camera bij huis‘ te vinden is, leiden conflicten over deurbelcamera’s in 2023 al tot 38 rechtszaken. Frappant is daarbij dat beelden die toevallig zijn gemaakt van een misdrijf of ongeval vaak als rechtmatig bewijs gelden, terwijl het in veel gevallen onrechtmatig is gefilmd. ‘Politieagenten worden daardoor soms op het verkeerde been gezet’, denkt AP-voorzitter Aleid Wolfsen. ‘Dat het in de rechtszaal als bewijs kan worden gebruikt, wekt de schijn dat die camera’s daar rechtmatig hangen, terwijl dat niet zo is’. Ook Schuilenburg ziet dat de politie ‘te pas en te onpas’ beelden opvraagt. Officieel mag dat alleen bij zogeheten VH-feiten maar de politie ‘rekt haar eigen ruimte op’. Vanuit Justitie zegt minister Dilan Yesilgöz alleen dat de camera’s ‘belangrijk zijn voor de rechtspraak’ en dat ze daarom blij is met de groei van het aantal geregistreerde camera’s.
Camera in Beeld telt 325.000 beveiligingscamera’s
Alle ophef ten spijt, het aantal beveiligingscamera’s in de politiedatabase Camera in Beeld blijft groeien. Er zijn inmiddels 325 duizend camera’s geregistreerd en dat moeten er nog meer worden, zegt landelijk projectleider Karel van Engelenhoven, ooit bedenker van het project. De politie gebruikt de database om te zien waar de camera’s hangen. Beelden worden dan gevorderd, er wordt niet live meegekeken. In de Tweede Kamer ontstond eind 2023 enige onrust over wat Justitieminister Dilan Yesilgöz het ‘grote aantal verkeerd afgestelde beveiligingscamera’s’ noemde. Zulke camera’s zouden de openbare weg filmen; de beelden zouden onrechtmatig zijn. Van Engelenhoven ziet de nuance: als je AVG goed leest, staat er dat je je eigendommen mag beveiligen. Als de politie camerabeelden opvraagt, komt de gebruiker van de camera nooit in de problemen, benadrukt hij. ‘Het is aan de rechter uiteindelijk om te bepalen of de beelden gebruikt mogen worden in een strafdossier. Maar dat is iets voor de politie, niet voor de burger’.
België: Voorwaardelijk voor YouTuber die namen ontgroeners deelde
In België is YouTuber Acid veroordeeld tot drie maanden voorwaardelijk, 800 euro boete en het betalen van twintig mille schadevergoeding. Acid, echte naam Nathan Vandergunst, zette mei 2023 een video online waarin hij de namen noemde van vier studenten van studentenvereniging Reuzegom die betrokken zouden zijn bij het overlijden van student Sanda Dia. Dia overleed tijdens zijn ontgroening in 2018, na onder meer het innemen van grote hoeveelheden visolie en gemalen muizen. In totaal achttien leden van Reuzegom werden veroordeeld maar volgens Acid – en veel anderen – waren die straffen veel te laag. ‘Vierhonderd euro en driehonderd uur werkstraf is niet genoeg, dus we gaan ze cancelen’, riep hij in het (elf minuten durende) filmpje. Acid deelde ook foto’s en werkplekken van de vier studenten. YouTube verwijderde de video, Acid mocht een week lang niets meer publiceren. Het filmpje trok ook de aandacht van justitie: een van de vier die met naam en toenaam werd genoemd, deed aangifte. Ook zijn ouders, restauranthouders, deden dat, vanwege alle valse en negatieve recensies. Het OM vroeg om ‘een principiële maar duidelijke straf’. Acid was ‘rechter en aanklager tegelijk’, vond de procureur. Acid zei na de uitspraak dat hij trots is en ‘het zo weer zou doen’. Boos is hij vooral omdat hij nu een strafblad heeft. ‘Dat hebben die Reuzegommers niet eens’.
Update: een crowdfunding voor Acid heeft inmiddels 170 duizend euro opgeleverd. Acid belooft het geld dat overblijft na betaling van zijn boetes, wordt gestort naar de Sanda Dia Foundation.
Thuisadressen getuigen vindbaar via online vonnissen
Adressen van burgers die camerabeelden delen met de politie zijn in sommige gevallen te herleiden uit online gepubliceerde vonnissen, blijkt uit onderzoek van BNR. In vonnissen staat soms gedetailleerde informatie, niet alleen over het merk van de deurbel en de positie van de camera maar ook namen van aangrenzende straten worden vermeld. Ook al worden naam en adres van de deurbelhouder ‘weggelakt’, met zoveel details is op Google Maps en Street View eenvoudig te achterhalen waar de camera hing. BNR sprak met een vrouw wiens gegevens in een vonnis – in een moordzaak! – te herleiden zijn. Ze vindt het een goede zaak dat de beelden gebruikt zijn om een man veroordeeld te krijgen maar schrok toen ze merkte dat ze naar haar te herleiden zijn. En ze is niet de enige, ontdekte BNR na analyse van een stuk of honderd vonnissen op Rechtspraak.nl waarin videodeurbellen een rol speelden. Omdat burgers steeds vaker videobewijs leveren, zijn er nieuwe risico’s, aldus het programma. De ambitie om de rechtspraak transparanter te maken wringt dan met de noodzaak getuigen te beschermen. Advocaten wijzen op eerbiediging van iemands persoonlijke levenssfeer. ‘Het is al helemaal vreemd dat iemand die helpt bij de opsporing op zo’n manier op internet komt te staan’, zegt IT-advocaat Wouter Dammers. Weglakken is niet altijd een oplossing, meent ICT-jurist Arnoud Engelfriet. Met de groeiende online beschikbaarheid kunnen ‘veel dingen waarvan we dachten dat die geen kwaad kunnen, toch tot problemen leiden’. De richtlijnen van de Raad voor de Rechtspraak zijn daarom ‘mogelijk aan een opfrisser toe’. De Raad zegt aanpassing van de richtlijnen te onderzoeken. Wie vindbaar is via een online vonnis, kan overigens bij de Raad een verzoek indienen tot verwijdering.
En in de buurtapp “denderen de aantijgingen vrolijk door”
Waar de criminaliteitscijfers als sinds 2001 afnemen, ‘blijft angst een lucratief verdienmodel‘, schrijft Volkskrant-columniste Merel van Vroonhoven over de enorme toename van het aantal deurbelcamera’s. In buurtapps wemelt het van de foto’s die daarmee gemaakt zijn – en volop gedeeld worden. ‘Let op, verdachte personen gesignaleerd’. En dat blijkt dan vaak gewoon iemand die de nieuwe keuken komt installeren… Deurbelcamera’s zijn natuurlijk hartstikke handig, net als autobewakingssystemen die opnames maken van alles wat er rondom jouw geparkeerde bolide gebeurt en trackerapps op de mobiel van kindlief, maar er zitten ook risico’s aan deze surveillancetechnologie. Een op de acht huishoudens beschikt inmiddels over een videodeurbel en dat is eigenlijk levensgevaarlijk, waarschuwt Thijs Turèl, expert stedelijke digitalisering, in het radioprogramma Dit is de Dag. Zulke camera´s mogen uitsluitend zijn gericht op eigen woning of erf, maar 90% filmt gewoon de openbare weg. En dat mag niet, net als het bewaren van de beelden in de cloud. Behalve Turèl uit ook hoogleraar Digital Surveillance Marc Schuilenburg zijn zorgen. ‘Veiligheid wordt een onbetwistbare heilige graal en publieke waarden als privacy en het tegengaan van discriminatie delven het onderspit’. De politie profiteert van alle beelden: van de miljoen particuliere camera’s is eenderde al aangemeld bij de politiedatabank Camera in Beeld – waar democratische controle ontbreekt en (door capaciteitsgebrek bij de Autoriteit Persoonsgegevens) nauwelijks toezicht is. De deurbel maakt burgers zo tot ‘doelwit van dwangmiddelen’, meldt BNR dat onderzoek deed bij een politie-eenheden. Daaruit blijkt dat veel eigenaren van een deurbelcamera hun beelden onder dwang moeten afstaan – en dus mogelijk met hun privégegevens in strafdossiers terecht komen. Waar in publieke communicatie de nadruk altijd ligt op vrijwillige samenwerking tussen politie en publiek, vordert de politie in de praktijk nagenoeg altijd onder dwang, aldus het programma. Wie weigert, is strafbaar en kan een boete of zelfs een celstraf krijgen. Dat is nog niet voorgekomen, zegt het Parket-Generaal, maar wel mogelijk. En als burgers en bedrijven steeds meer een verlengstuk van politie/justitie worden, dreigt een soort politiestaat, zegt Vincent Böhre, directeur van stichting Privacy First. De stichting onderstreept het belang van de beelden bij opsporing en vervolging, maar vindt dat de privacy er vaak bij inschiet. Cijfers zijn er niet maar volgens een politiewoordvoerder zijn camerabeelden ‘vaak het eerste waarnaar gezocht wordt bij een buurtonderzoek’. De politie kan die beelden sinds 2018 vorderen zonder tussenkomst van de officier van justitie. Waardoor iedereen met een deurbelcamera doelwit kan worden van zo’n vordering. En in een strafdossier terecht kan komen, zoals iedereen kan terugvinden op Rechtspraak.nl. Omdat veel deurbelcamera’s niet goed afgesteld zijn, vraagt de politie dus beelden op die illegaal zijn, vindt Böhre. ‘Indirect ben je dat als politie dan aan het legitimeren. Het is eigenlijk witwassen van illegale beelden’.
België: Aanklager vraagt “principiële maar duidelijke straf” voor YouTuber
Ook in België is gedoe rond een YouTube-video. Het gaat om een filmpje van YouTuber Acid, echte naam Nathan Vandergunst (24, uit Brugge), die de namen openbaart van vier leden van een studentenvereniging die betrokken waren bij de dood van Sanda Dia. Die overleed bij een ontgroening. Achttien leden van studentenvereniging Reuzegom kregen werkstraffen voor hun rol in die ontgroening. Veel Belgen vonden die straffen veel te laag. Ook Acid: hij deelde behalve de namen ook hun beroep en foto’s, plus de naam van het restaurant van de ouders van twee voormalige leden van de vereniging. Het restaurant werd overspoeld met negatieve recensies en valse reserveringen. Het filmpje werd een paar honderdduizend keer bekeken voordat het door YouTube offline werd gehaald. Het OM besloot eerder om Acid niet te vervolgen voor de video maar de restauranthouder en zijn zoon deden dat wel, voor elektronische belaging, laster en eerroof. Het OM heeft ‘een principiële maar duidelijke straf’ gevraagd. Acid was ‘rechter en aanklager tegelijk’, vond de procureur. Acid en zijn advocaat willen liever voor het hof van assisen verschijnen. De verdachte was gedagvaard zonder strafdossier. ‘Er was geen verhoor, geen pv, geen onderzoek’. Bovendien zou het recht op vrije meningsuiting gelden. De rechtbank doet naar verwachting eind februari uitspraak.
Koster zet kaarsendief op Facebook
De koster van de Sint Matthiaskerk in Posterholt is ‘helemaal klaar’ met een kaarsendief. Ze zette een herkenbare foto van de dievegge op facebook, zonder balkje. ‘Als de politie er iets op tegen heeft, komen ze me maar halen’. De kerk is vaker doelwit, er hangen daarom twee camera’s in de kerk en dat worden er vier. De kaarsenstelende vrouw is daarop goed te zien. En nu dus ook voor niet-kerkgangers. ‘Ik weet dat er privacyregels zijn maar ik neem dit niet terug’, aldus koster Hodzelmans-Korsél. Vooral de brutaliteit waarmee kaarsen en geld ‘uit nota bene een kerk’ worden gestolen, zit haar dwars. Eerder werd al een man gesnapt die geld uit een engelenbeeld stal. De politie heeft de koster geïnformeerd dat ze digitaal aangifte kan doen en de foto moet verwijderen. ‘Iedereen is onschuldig tenzij het tegendeel is bewezen. Zo nagel je misschien een onschuldige aan de schandpaal’.
update: Op dringend advies van de politie heeft de kaarsendief inmiddels toch een balkje. De vrouw stal voor een paar tientjes aan kaarsen en werd aan de schandpaal genageld door de koster. Het balkje plakte ze met tegenzin. ‘Maar op mijn eigen Facebook staat [de verdachte] nog zonder’. De koster zegt ook aangifte te doen en de beelden aan de politie over te dragen.
Buurt-commando’s gebruiken al drones met warmtecamera’s
Burgerwacht: in 2016 nog een ‘opkomend fenomeen’, inmiddels ‘een nuttig verlengstuk voor politie en hulpdiensten’. In die jaren groeide behalve het aantal burgerwachten ook hun uitrusting. In Neder-Betuwe investeerde een lokale burgerwacht al in drones met warmtecamera’s, portofoons en steekvesten. De burgerwacht kwam er na de sluiting van het politiebureau. In het begin leidde het ‘testosterongehalte’ van deelnemers nog wel eens tot ‘cowboyacties’ maar inmiddels is er een zelfs een screening voor nieuwe leden – een VOG is verplicht – en goed overleg met wijkagent en gemeente. Deelnemers haalden geld op voor een drone met warmtebeeldcamera die ‘beter werkt dan een zaklamp’. De drone gaat alleen in overleg met de politie de lucht in, aldus burgerwacht ‘Marco’. De burgemeester ziet de groep als een ‘succesvolle vorm van burgerparticipatie’. Het CCV ziet echter een schaduwkant: privacyschendingen, valse verdachtmakingen en discriminatie, doorgeschoten sociale controle, en eigenrichting door burgers via intimidatie of geweld. Ook vakbond ACP vindt de burgerwacht ‘ongewenst’: het geweldsmonopolie ligt bij de politie en burgerwachten hebben ‘soms de neiging om voor eigen rechter te spelen’. Criminoloog Jossian Zoutendijk (Hogeschool Inholland) wijst op een mogelijke tweedeling tussen de mensen die wel en niet bij de burgerwacht horen. Hij deed onderzoek naar buurtpreventiegroepen die via Whatsapp juist ‘gevoelens van onveiligheid’ kunnen opwekken. Slinger niet alles lukraak in de appgroep, is het devies, maar meldt het eerst bij de politie en dan pas in de groep. Bij de Stichting Whatsapp BuurtPreventie (WABP) zijn al bijna tienduizend groepen aangesloten.
België: Telegram blokkeert politiecontrolegroepen
Chatapp Telegram heeft enkele ‘politiecontrolegroepen’ offline gehaald. In die groepen deelden de (in totaal ruim dertigduizend) leden onder meer tips over alcohol- en snelheidscontroles. Er waren lokale groepen in Kortrijk, Gent, Antwerpen, Brussel en de Kuststreek. Volgens een van de beheerders was de groep er niet om controles te ontlopen, maar om ‘mensen te laten nadenken’. Ook de politie zag wel wat in deze online vorm van sensibilisering, aldus een woordvoerder. Mogelijk heeft Telegram zelf ingegrepen, na klachten van gebruikers. Er zijn overigens al weer nieuwe groepen…
Cops in cyberspace 